ߞߘߐ ߟߎ߬ ߘߟߊߡߌ߬ߘߊ߬ߟߌ ߝߐߘߊ ߘߏ߫ ߞ߫ - ߝߊ߯ߙߛߌߞߊ߲ ߘߟߊߡߌߘߊ - ߛߊ߬ߺߊ߳ߑߘߌ߮ ߞߘߐߦߌߘߊ - ߞߐߜߍ ߝߙߍߕߍ 519 - ߞߎ߬ߙߣߊ߬ ߞߟߊߒߞߋ ߔߘߋߞߎ

ߟߝߊߙߌ ߘߏ߫: 16

وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْاِنْسَانَ وَنَعْلَمُ مَا تُوَسْوِسُ بِهٖ نَفْسُهٗ ۖۚ— وَنَحْنُ اَقْرَبُ اِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیْدِ ۟

خداوند متعال خبر می‌دهد که او جنس انسان اعم از زنان و مردان را به تنهایی آفریده است، و او حالات انسان و آنچه او را شاد می‌کند و به خاطرش می‌گذرد می‌داند، و می‌فرماید: ﴿وَنَحۡنُ أَقۡرَبُ إِلَيۡهِ مِنۡ حَبۡلِ ٱلۡوَرِيدِ﴾ ما به او از شاهرگ گردنش ـ که از هر چیزی به انسان نزدیک‌تر است ـ نزدیک‌تریم و این چیزی است که انسان را متذکر می‌شود که همواره خداوند را در نظر داشته باشد؛ خداوندی که بر قلب او آگاه است و به او نزدیک می‌باشد. پس باید شرم کند از اینکه خداوند او را در جایی ببیند که او را نهی کرده است، و یا او را در جایی نیابد که به او دستور داده است. همچنین انسان باید فرشتگان گرامی را که اعمال او را می‌نویسند در نظر داشته باشد، و آنها را گرامی بدارد و بپرهیزد از اینکه سخن یا کاری از وی صادر شود و آنان آن را بنویسند که پروردگار جهانیان از آن خشنود نباشد.

ߟߝߊߙߌ ߘߏ߫: 17

اِذْ یَتَلَقَّی الْمُتَلَقِّیٰنِ عَنِ الْیَمِیْنِ وَعَنِ الشِّمَالِ قَعِیْدٌ ۟

بنابراین فرمود: ﴿إِذۡ يَتَلَقَّى ٱلۡمُتَلَقِّيَانِ عَنِ ٱلۡيَمِينِ وَعَنِ ٱلشِّمَالِ قَعِيدٞ﴾ یعنی همۀ اعمال انسان را دریافت می‌دارند، یکی در سمت راست نشسته و نیکی‌ها را می‌نویسد و دیگری در سمت چپ بدی‌ها را می‌نویسد، و هر یک از این دو برای انجام دادن کارش آماده است و پیوسته آن را انجام می‌دهد.

ߟߝߊߙߌ ߘߏ߫: 18

مَا یَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ اِلَّا لَدَیْهِ رَقِیْبٌ عَتِیْدٌ ۟

﴿مَّا يَلۡفِظُ مِن قَوۡلٍ﴾ انسان هیچ سخن خوب و بدی را به زبان نمی‌آورد، ﴿إِلَّا لَدَيۡهِ رَقِيبٌ عَتِيدٞ﴾ مگر آنکه نزدش نگهبانی آماده حضور دارد. همان طور که خداوند متعال می‌فرماید: ﴿وَإِنَّ عَلَيۡكُمۡ لَحَٰفِظِينَكِرَامٗا كَٰتِبِينَ يَعۡلَمُونَ مَا تَفۡعَلُونَ﴾ و بی‌گمان بر شما نگهبانانی مقرّر است، فرشتگان بزرگواری که می‌نویسند، و آنچه را می‌کنید می‌دانند.

ߟߝߊߙߌ ߘߏ߫: 19

وَجَآءَتْ سَكْرَةُ الْمَوْتِ بِالْحَقِّ ؕ— ذٰلِكَ مَا كُنْتَ مِنْهُ تَحِیْدُ ۟

﴿وَجَآءَتۡ سَكۡرَةُ ٱلۡمَوۡتِ بِٱلۡحَقِّ﴾ و سکرات مرگ به‌طور حقیقی به نزد این غافل و تکذیب کنندۀ آیات خدا آمد که بازگشتی ندارد و گریزی از آن نیست. ﴿ذَٰلِكَ مَا كُنتَ مِنۡهُ تَحِيدُ﴾ این همان چیزی است که از آن می‌گریختی.

ߟߝߊߙߌ ߘߏ߫: 20

وَنُفِخَ فِی الصُّوْرِ ؕ— ذٰلِكَ یَوْمُ الْوَعِیْدِ ۟

﴿وَنُفِخَ فِي ٱلصُّورِۚ ذَٰلِكَ يَوۡمُ ٱلۡوَعِيدِ﴾ و در صور دمیده می‌شود، و آن روزی است که خداوند عقابی را که به ستمکاران وعده داده بود، به آنان می‌رساند، و ثوابی را که به مؤمنان وعده داده بود.

ߟߝߊߙߌ ߘߏ߫: 21

وَجَآءَتْ كُلُّ نَفْسٍ مَّعَهَا سَآىِٕقٌ وَّشَهِیْدٌ ۟

﴿وَجَآءَتۡ كُلُّ نَفۡسٖ مَّعَهَا سَآئِقٞ وَشَهِيدٞ﴾ و هر کسی درحالی می‌آید که سوق دهنده‌ای او را به سوی جایگاه قیامت پیش می‌برد، و او نمی‌تواند به سوی جایگاه قیامت نرود، نیز گواهی که بر اعمال خیر و شر او گواهی می‌دهد با خود دارد. و این دالّ بر این است که خداوند متعال بندگان را مورد توجّه قرار می‌دهد، و اعمالشان را ثبت و ضبط می‌نماید، و عادلانه آنها را جزا و سزا می‌دهد. پس این چیزی است که بنده باید همواره آن را مدّ نظر قرار دهد. ولی بیشتر مردم از این غافل هستند،

ߟߝߊߙߌ ߘߏ߫: 22

لَقَدْ كُنْتَ فِیْ غَفْلَةٍ مِّنْ هٰذَا فَكَشَفْنَا عَنْكَ غِطَآءَكَ فَبَصَرُكَ الْیَوْمَ حَدِیْدٌ ۟

بنابراین فرمود: ﴿لَّقَدۡ كُنتَ فِي غَفۡلَةٖ مِّنۡ هَٰذَا﴾ در روز قیامت به اعراض‌کننده و تکذیب کننده به صورت سرزنش گفته می‌شود که تو این روز را تکذیب ‌کردی و برای آن عمل انجام ندادی، ﴿فَكَشَفۡنَا عَنكَ غِطَآءَكَ﴾ پس اکنون پرده‌ای‌ را که قلبت را پوشانده بود، و خوابت را فزون کرده بود، و به سبب آن رویگردانی‌ات ادامه یافته بود کنار زده‌ایم. ﴿فَبَصَرُكَ ٱلۡيَوۡمَ حَدِيدٞ﴾ پس امروز چشمانت کاملاً تیزبین هستند، و انواع شکنجه و عذاب‌های وحشتناک را به خوبی می‌بینند. یا اینکه خداوند با این کلام، بنده را مورد خطاب قرار می‌دهد؛ زیرا بنده در دنیا از هدفی که برای آن آفریده شده غافل مانده بود. امّا در روز قیامت بیدار می‌شود و خواب غفلت از او دور می‌گردد، زمانی که جبران آنچه که از دست رفته برایش ممکن نیست. و این گونه خداوند بندگان را می‌ترساند، و با بیان آنچه که در آن روز بزرگ بر سر تکذیب کنندگان می‌آید، بندگان را هشدار می‌دهد.

ߟߝߊߙߌ ߘߏ߫: 23

وَقَالَ قَرِیْنُهٗ هٰذَا مَا لَدَیَّ عَتِیْدٌ ۟ؕ

خداوند متعال می‌فرماید: ﴿وَقَالَ قَرِينُهُۥ﴾ فرشته‌ای که خداوند همدم و همراه این تکذیب کنندۀ رویگردان قرار داده است که ـ‌یکی از فرشتگانی است که خداوند آنها را مأمور نموده تا آن انسان را حفظ نمایند و اعمالش را بنویسندـ آن تکذیب کننده و اعمالش را در روز قیامت حاضر می‌گرداند و می‌گوید: ﴿هَٰذَا مَا لَدَيَّ عَتِيدٌ﴾ آنچه را که مقرّر شده بود بر او و اعمالش نگهبانی دهم و آن را ثبت و ضبط نمایم آماده کرده‌ام. پس آنگاه انسان طبق عملش مجازات می‌گردد.

ߟߝߊߙߌ ߘߏ߫: 24

اَلْقِیَا فِیْ جَهَنَّمَ كُلَّ كَفَّارٍ عَنِیْدٍ ۟ۙ

و به کسانی که سزاوار جهنّم هستند گفته می‌شود: ﴿أَلۡقِيَا فِي جَهَنَّمَ كُلَّ كَفَّارٍ عَنِيدٖ﴾ هر کافر سرکشی که مخالف آیات خداست، و گناهان زیادی را انجام داده است در دوزخ بیندازید.

ߟߝߊߙߌ ߘߏ߫: 25

مَّنَّاعٍ لِّلْخَیْرِ مُعْتَدٍ مُّرِیْبِ ۟ۙ

﴿مَّنَّاعٖ لِّلۡخَيۡرِ﴾ یعنی خیری را که پیش روی اوست که بزرگ‌ترین آن ایمان آوردن به خدا و پیامبر و فرشتگان و کتاب‌هایش می‌باشد از خود و دیگران منع می‌کند. و از منافع مالی و جانی‌اش جلوگیری می‌نماید. ﴿مُعۡتَدٖ﴾ و از حدود الهی تجاوز می‌کند و بر بندگان الهی تعدی می‌نماید. ﴿مُّرِيبٍ﴾ و در وعده و وعید الهی شک دارد، پس نه ایمان دارد و نه نیکی می‌کند، بلکه کفر و تجاوزگری و شک و بخل تبدیل به صفات او گشته‌اند، نیز به جای خدا معبودان دیگری را برگزیده است،

ߟߝߊߙߌ ߘߏ߫: 26

١لَّذِیْ جَعَلَ مَعَ اللّٰهِ اِلٰهًا اٰخَرَ فَاَلْقِیٰهُ فِی الْعَذَابِ الشَّدِیْدِ ۟

بنابراین فرمود: ﴿ٱلَّذِي جَعَلَ مَعَ ٱللَّهِ إِلَٰهًا ءَاخَرَ﴾ کسی که به همراه خدا معبود دیگری را به پرستش گرفته است، معبودی که برای خویش اختیار هیچ سود و زیان و مرگ و زندگی را ندارد. ﴿فَأَلۡقِيَاهُ فِي ٱلۡعَذَابِ ٱلشَّدِيدِ﴾ پس ای دو فرشته‌ای که همراه او هستید! او را در عذابی بیندازید که سخت‌ترین و بزرگ‌ترین عذاب است.

ߟߝߊߙߌ ߘߏ߫: 27

قَالَ قَرِیْنُهٗ رَبَّنَا مَاۤ اَطْغَیْتُهٗ وَلٰكِنْ كَانَ فِیْ ضَلٰلٍۢ بَعِیْدٍ ۟

﴿قَالَ قَرِينُهُۥ﴾ شیطانی که همدم و همنشین اوست با اظهار بیزاری از او و درحالی که گناهش را به گردن وی می‌اندازد، می‌گوید: ﴿رَبَّنَا مَآ أَطۡغَيۡتُهُۥ﴾ پروردگارا! من او را گمراه نساختم، چون من بر او تسلّط و حجّت و دلیلی نداشتم، ﴿وَلَٰكِن كَانَ فِي ضَلَٰلِۢ بَعِيدٖ﴾ بلکه او خود در گمراهی دور و درازی بود. پس او خودش گمراه و از حق دور گشت، همان‌طور که در آیۀ دیگری می‌فرماید: ﴿وَقَالَ ٱلشَّيۡطَٰنُ لَمَّا قُضِيَ ٱلۡأَمۡرُ إِنَّ ٱللَّهَ وَعَدَكُمۡ وَعۡدَ ٱلۡحَقِّ وَوَعَدتُّكُمۡ فَأَخۡلَفۡتُكُمۡ وَمَا كَانَ لِيَ عَلَيْكُمْ مِنْ سُلْطَانٍ إِلَّا أَنْ دَعَوْتُكُمْ فَاسْتَجَبْتُمْ لِي فَلَا تَلُومُونِي وَلُومُوا أَنْفُسَكُمْ﴾ «وقتی کار پایان می‌یابد شیطان می‌گوید: «خداوند به شما وعدۀ راستین و حقیقت داد، و من به شما وعده دادم و خلاف آن‌را کردم و من هيچ سلطه‏ای بر شما نداشتم جز اينکه شما را دعوت نمودم و شما هم دعوتم را پذيرفتيد. پس مرا سرزنش مکنيد و خودتان را سرزنش نماييد.»

ߟߝߊߙߌ ߘߏ߫: 28

قَالَ لَا تَخْتَصِمُوْا لَدَیَّ وَقَدْ قَدَّمْتُ اِلَیْكُمْ بِالْوَعِیْدِ ۟

خداوند در پاسخ به ستیز و مجادله‌شان می‌فرماید: ﴿لَا تَخۡتَصِمُواْ لَدَيَّ﴾ در پیشگاه من ستیزه مکنید؛ یعنی مجادله و ستیز شما نزد من فایده‌ای ندارد، ﴿وَقَدۡ قَدَّمۡتُ إِلَيۡكُم بِٱلۡوَعِيدِ﴾ حال آنکه من پیش از این برایتان هشدار فرستاده بودم؛ یعنی پیامبرانم با نشانه‌های روشن و حجّت‌های واضح و دلایل روشن نزد شما آمدند، پس حجّت من بر شما اقامه گردید و شما با کارهایی که در گذشته کرده‌اید و جزای آن قطعی گردیده، نزد من آمده‌اید.

ߟߝߊߙߌ ߘߏ߫: 29

مَا یُبَدَّلُ الْقَوْلُ لَدَیَّ وَمَاۤ اَنَا بِظَلَّامٍ لِّلْعَبِیْدِ ۟۠

﴿مَا يُبَدَّلُ ٱلۡقَوۡلُ لَدَيَّ﴾ امکان ندارد که آنچه خدا گفته و بدان خبر داده خلافی در آن واقع شود، چون هیچ گفته و سخنی از گفتۀ خداوند راست‌تر نیست. ﴿وَمَآ أَنَا۠ بِظَلَّٰمٖ لِّلۡعَبِيدِ﴾ و من نسبت به بندگان ستمگر نیستم بلکه آنها را بر اساس خیر و شرّی که انجام داده‌اند جزا و سزا خواهم داد؛ پس به بدی‌هایشان افزوده نمی‌شود، و از نیکی‌هایشان کاسته نمی‌گردد.

ߟߝߊߙߌ ߘߏ߫: 30

یَوْمَ نَقُوْلُ لِجَهَنَّمَ هَلِ امْتَلَاْتِ وَتَقُوْلُ هَلْ مِنْ مَّزِیْدٍ ۟

خداوند درحالی که بندگانش را می‌ترساند، می‌فرماید: ﴿يَوۡمَ نَقُولُ لِجَهَنَّمَ هَلِ ٱمۡتَلَأۡتِ﴾ آن روز که به جهنّم می‌گوییم: آیا پر شده‌ای؟ و این برای آن است که افراد زیادی در آن انداخته می‌شوند. ﴿وَتَقُولُ هَلۡ مِن مَّزِيدٖ﴾ و جهنّم می‌گوید آیا بیشتر هم هست؟ یعنی همواره مجرمین و گناهکاران بیشتری را می‌طلبد و به خاطر پروردگارش خشمگین است و بر کافران خشم می‌گیرد. و خداوند وعده داد که آن را پر خواهد کرد. همان‌طور که خداوند متعال فرموده است: ﴿لَأَمۡلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنَ ٱلۡجِنَّةِ وَٱلنَّاسِ أَجۡمَعِينَ﴾ بدون شک دوزخ را از جن و انس پر خواهم کرد. تا آنگاه که پروردگار شکوهمند پای مبارک و شریف خود را ـ که از هر تشبیهی پاک و منزه است ـ بر روی جهنم می‌گذارد. آنگاه جهنم فشرده می‌گردد و می‌گوید: بس است، بس است، پر شدم.

ߟߝߊߙߌ ߘߏ߫: 31

وَاُزْلِفَتِ الْجَنَّةُ لِلْمُتَّقِیْنَ غَیْرَ بَعِیْدٍ ۟

﴿وَأُزۡلِفَتِ ٱلۡجَنَّةُ لِلۡمُتَّقِينَ غَيۡرَ بَعِيدٍ﴾ و بهشت برای پرهیزگاران نزدیک گردانده می‌شود، طوری که نعمت‌های پایدار و شادی و سروری که در آن هست مشاهده می‌گردد. این بهشت فقط برای کسانی نزدیک گردانده می‌شود که از پروردگارشان پروا داشته، و شرک کوچک و بزرگ را ترک کرده، و از دستورات پروردگارشان اطاعت نموده‌اند.

ߟߝߊߙߌ ߘߏ߫: 32

هٰذَا مَا تُوْعَدُوْنَ لِكُلِّ اَوَّابٍ حَفِیْظٍ ۟ۚ

و به صورت خوش آمد به آنها گفته می‌شود: ﴿هَٰذَا مَا تُوعَدُونَ لِكُلِّ أَوَّابٍ﴾ خداوند این بهشت و آنچه را که دل‌ها می‌خواهند و چشم‌ها از دیدن آن لذّت می‌برند به توبه‌کننده‌ای می‌دهد که همواره با ذکر و محبّت و کمک جستن از خداوند و خواندن او و ترس از او و امید داشتن به او به سوی خدا برمی‌گردد. ﴿حَفِيظٖ﴾ و بر آنچه خداوند به آن فرمان داده بود محافظت ‌کند، و آن را مخلصانه اطاعت ‌نماید، و به بهترین صورت آن را انجام ‌داده و حدود الهی را مراعات ‌کند.

ߟߝߊߙߌ ߘߏ߫: 33

مَنْ خَشِیَ الرَّحْمٰنَ بِالْغَیْبِ وَجَآءَ بِقَلْبٍ مُّنِیْبِ ۟ۙ

﴿مَّنۡ خَشِيَ ٱلرَّحۡمَٰنَ بِٱلۡغَيۡبِ﴾ و از روی شناخت از پروردگارش در نهان بترسد، و به رحمت او امید داشته باشد، و در نهان و در جایی که مردم او را نمی‌بینند از خدا بترسد. این است ترس حقیقی. امّا ترسیدن از خداوند درحالی که مردم حضور دارند و نگاه می‌کنند گاهی ممکن است از روی ریاکاری و شهرت طلبی باشد. پس این بر خشیت و ترس الهی دلالت نمی‌کند، بلکه خشیت و ترسی مفید است که در نهان و آشکار انسان از خدا بترسد. ﴿وَجَآءَ بِقَلۡبٖ مُّنِيبٍ﴾ و با دلی توبه کننده پیش آید، یعنی این دل دارای صفتِ بازگشتِ به سوی پروردگار، و روی آوردن به سوی چیزهایی است که رضایت و خشنودی خدا در آن است.

ߟߝߊߙߌ ߘߏ߫: 34

١دْخُلُوْهَا بِسَلٰمٍ ؕ— ذٰلِكَ یَوْمُ الْخُلُوْدِ ۟

و به پرهیزگاران نیکوکار گفته می‌شود: ﴿ٱدۡخُلُوهَا بِسَلَٰمٖ﴾ به سلامت وارد بهشت شوید؛ یعنی ورودتان همراه با سلامت بودن از همۀ آفات و بدی‌هاست و از همۀ امور ناگوار و ناخوشایند در امان خواهید بود. پس نعمت‌هایشان تمام نمی‌شود و هیچ ناراحتی و ناگواری در بهشت نیست. ﴿ذَٰلِكَ يَوۡمُ ٱلۡخُلُودِ﴾ این روز جاودانگی است که تمام نمی‌شود و مرگی در آن نیست و هیچ چیز ناراحت کننده‌ای در آن نمی‌باشد.

ߟߝߊߙߌ ߘߏ߫: 35

لَهُمْ مَّا یَشَآءُوْنَ فِیْهَا وَلَدَیْنَا مَزِیْدٌ ۟

﴿لَهُم مَّا يَشَآءُونَ فِيهَا﴾ آنان در بهشت هرآنچه بخواهند برایشان فراهم است، ﴿وَلَدَيۡنَا مَزِيدٞ﴾ و افزون بر آن نزد ما هست؛ یعنی پاداش افزونی هست که خداوند به آنها ارزانی می‌دارد؛ چیزی که هیچ چشمی همانند آن را ندیده و هیچ گوشی نشنیده و به دل هیچ انسانی خطور نکرده است. و بالاترین و بزرگ‌ترین و برترین پاداشی که می‌دهد، نگاه کردن به چهرۀ بزرگوار خودش است و لذّت بردن و بهره‌مند شدن از سخن او و لذّت بردن از قرب اوست. پس، از او می‌خواهیم که به لطف خویش این را به ما عنایت کند.